2. สีหฬทีปิกสาสนวํสกถามคฺโค

[2] อิทานิ สีหฬทีปสาสนกถามคฺคํ วตฺตุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโต, ตสฺมา ตํ วกฺขามิฯ

สีหฬทีปญฺหิ สาสนสฺส ปติฏฺฐานภูตตฺตา เจติยคพฺภสทิสํ โหติฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธ กิร สีหฬทีปํ ธรมานกาเลปิ ติกฺขตฺตุํ อคมาสิฯ ปฐมํ ยกฺขานํ ทมนตฺถํ เอกโกว คนฺตฺวา ยกฺเข ทเมตฺวา มยิ ปรินิพฺพุเต สีหฬทีเป สาสนํ ปติฏฺฐหิสฺสตีติ ตมฺพปณฺณิทีเป อารกฺขํ กโรนฺโต ติกฺขตฺตุํ ทีปํ อาวิญฺฉิฯ ทุติยํ มาตุลภาคิเนยฺยานํ นาครา ชูนํ ทมนตฺถาย เอกโกว คนฺตฺวา เต ทเมตฺวา อคมาสิฯ ตติยํ ปญฺจภิกฺขุสตปริวาโร คนฺตฺวา มหาเจติยฏฺฐาเน จ ถูปารามเจติยฏฺฐาเน จ มหาโพธิปติฏฺฐิตฏฺฐาเน จ มหิยงฺคณเจติยฏฺฐาเน จ มุทิงฺคณเจติยฏฺฐาเน จ ทีฆวาปิ เจติยฏฺฐาเน จ กลฺยาณิยเจติยฏฺฐาเน จ นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิฯ

ตทา จ ปน สาสนํ โอคาเหตฺวาน ตาว ติฏฺฐติฯ ปจฺฉา ปน ยถาวุตฺตตฺเถรปรมฺปราย สมภินิวิฏฺเฐน มหาโมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน เปสิโต มหินฺทตฺเถโร ชินจกฺเก ปญฺจติํสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต ทุติยกตฺติกมาเส อิฏฺฏิเยน อุตฺติเยน สมฺพุเลน ภทฺทสาเลน จาติ เอเตหิ เถเรหิ สทฺธิํ สีหฬทีปํ อคมาสิฯ โสณุตฺตรตฺเถราทโย ชินจกฺเก ปญฺจติํสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต ทุติยกตฺติกมาเสเยว สาสนสฺส ปติฏฺฐาปนตฺถาย อตฺตโน อตฺตโน สมฺปตฺตภารภูตํ ตํ ตํ ฐานํ อคมํสุฯ

มหามหินฺทตฺเถโร ปน สตฺตมาสานิ อาคเมตฺวา ชินจกฺเก ฉตฺติํสาธิเก ทฺวิสเต สมฺปตฺเต เชฏฺฐมาสสฺส ปุณฺณมิยํ สีหฬทีปํ สาสนสฺส ปติฏฺฐาปนตฺถาย อคมาสิฯ

เตเนว เตสุ นวสุ ฐาเนสุ สีหฬทีปํ ฉตฺติํสาธิเก ทฺวิส เต อคมาสิฯ อญฺญานิ ปน อฏฺฐ ฐานานิ ปญฺจติํสาธิกทฺวิสเตเยว อคมาสีติ วิสุํว วตฺถเปตพฺโพฯ

กสฺมา ปน มหามหินฺทตฺเถโร สตฺตมาสานิ อาคเมตฺวา สพฺพปจฺฉา สีหฬทีปํ คจฺฉตีติฯ สีหฬทีเป มุฏภิโว นาม ราชา ชราทุพฺพโล อโหติ, สาสนํ ปคฺคเหตุํ อสมตฺโถ, ตสฺส ปน ปุตฺโต เทวานํ ปิย ติสฺโส นาม ราชกุมาโร ทหโร สาสนํ ปคฺคเหตุํ สมตฺโถ ภวิสฺสติ, โส จ เทวานํ วิยติสฺโส รชฺชํ ตาว ลภตุ เวทิสฺสกคิรินคเร มาตุยา สทฺธิํ ญาตเก ตาว ปสฺสามีติ อเปกฺขิตฺวา สตฺตมาสานิ อาคเมตฺวา ฉตฺติํสาธิกทฺวิสเตเยว ชินจกฺเก มหามหินฺทตฺเถโร สีหฬทีปํ คจฺฉตีติ เวทิตพฺพํฯ

มหามหินฺทตฺเถโร จ อิฏฺฏิยาทีหิ เถเรหิ จตูหิ ภาคิเนยฺเยน สุมนสามเณเรน ภณฺฑุเกน นาม อุปาสเก น จาติ เอเตหิ สทฺธิํ ฉตฺติํสาธิเก ทฺวิสเต ชินจกฺเก เชฏฺฐมาสปุณฺณมิยํ สุวณฺณหํสา วิย เชฏฺฐมาเส นภํ อุคฺคนฺตฺวา อากาสมคฺเคน อนุราธปุรสฺส ปุรตฺถิมทิสาภาเค มิสฺส กปพฺพตกูเฏ ปติฏฺฐาสิฯ

เชฏฺฐมาสสฺส จ ปุณฺณมิยํ ลงฺกาทีเป เชฏฺฐมูลนกฺขตฺตสภา หุตฺวา มนุสฺสา ฉณํ อกํสุฯ เตเนวาห สารตฺถทีปนิยํ นาม วินยฑีกายํ, เชฏฺฐมาสสฺส ปุณฺณมิยํ เชฏฺฐนกฺขตฺตํ มูลนกฺขตฺตํ วา โหตีติฯ ตตฺถ จ ปุณฺณมินกฺขตฺตํ ราชมตฺตนฺเต ปุณฺณมินกฺขตฺตวิจารณนเยน วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

เทวานํ ปิย ติสฺโส จ ราชา นกฺขตฺตํ นาม โฆสาเปตฺวา ฉณํ กาเรถาติ อมจฺเจ อาณาเปตฺวา จตฺตาลี สปุริสสหสฺสปริวาโร นครมฺหา นิกฺขมิตฺวา เยน มิสฺส กปพฺพโต, เตน ปายาสิ มิควํ กีฬิตุกาโมฯ อถ ตสฺมิํ ปพฺพเต อธิวตฺถา เอกา เทวตา มิครูเปน ราชานํ ผโลเภตฺวา ปกฺโกสิตฺวา เถรสฺส อภิมุขํ อกาสิฯ

เถโร ราชานํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา มมํเยว ราชา ปสฺสตุ มา อิตเรติ อธิฏฺฐหิตฺวา ติสฺส ติสฺส อิโต เอหีติ อาหฯ ราชา ตํ สุตฺวา จินฺเตสิ, อิมสฺมิํ ทีเป ชาโต สกโลปิ มนุสฺโส มํ ติสฺโสติ นามํ คเหตฺวา อาลปิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, อยํ ปน ภินฺนภินฺนปฏธโร ภณฺฑุกาสาว วสโน มํ นาเมน อาลปติ, โก นุโข อยํ ภวิสฺสติ, มนุสฺโส วา อมนุสฺโส วาติฯ เถโร อาห,–

สมณา มยํ มหาราช, ธมฺมราชสฺส สาวกา;

ตเวว อนุกมฺปาย, ชมฺพุทีปา อิธาคตาติฯ

ตทา จ เทวานํ ปิยติสฺโส ราชา อโสกรญฺญา เปสิเตน อภิเสเกน เอกมาสาภิสิตฺโต อโหสิฯ วิสาขปุณฺณมายํ หิสฺส อภิเสกมกํสุฯ โส จ อโสกรญฺญา เปสิเต ธมฺมปณฺณากาเร รตนตฺตยคุณปฺปฏิสํยุตฺตํ สาสนปฺปวตฺติํ อจิรสุตํ อนุสฺสรมาโน ตํ เถรสฺส สมณา มยํ มหาราช, ธมฺมราชสฺส สาวกาติ วจนํ สุตฺวา อยฺยา นุโข อาคตาติ ตาวเทว อาวุธํ นิกฺขิปิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ สมฺโมทนียํ กถํ กถยมาโนฯ ยถาห,–

อาวุธํ นิกฺขิปิตฺวาน, เอกมนฺตํ อุปาวิสิ;

นิสชฺช ราชา สมฺโมทิ, พหุํ อตฺถูปสญฺหิตนฺติฯ

สมฺโมทนียํ กถญฺจ กุรุมาเนเยว ตสฺมิํ ตานิปิ จตฺตาลีสปุริสสหสฺสานิ อาคนฺตฺวา สมฺปริวาเรสุํฯ ตทาเถโร อิตเรปิ ฉ ชเน ทสฺเสสิฯ ราชา ทิสฺวา อิเม กทา อาคตาติ อาหฯ มยา สทฺธิํเยว มหาราชาติฯ อิทานิ ปน ชมฺพุทีเป อญฺเญปิ เอวรูปา สมณา สนฺตีติฯ

สนฺติ มหาราช เอตรหิชมฺพุทีโป กาลาวปชฺโชโต อิสิวาตปฏิวาโต, ตสฺมิํ–

เตวิชฺชา อิทฺธิปตฺตา จ, เจโตปริยโกวิทา;

ขีณาสวา อรหนฺโต, พหู พุทฺธสฺส สาวกาติฯ

ภนฺเต เกน อาคตตฺถาติฯ เนว มหาราช อุทเกน, น ถเลนาติฯ ราชา อากาเสน อาคตาติ อญฺญาสิฯ เถโร อตฺถิ นุโข รญฺโญ ปสฺสาเวยฺยตฺติกนฺติ วีมํสนตฺถาย อาสนฺนํ อมฺพรุกฺขํ อารพฺภ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, –

กินฺนาโม มหาราช อยํ รุกฺโขติฯ อมฺพรุกฺโข นาม ภนฺเตติฯ อิมํ ปน มหาราช อมฺพํ มุญฺจิตฺวา อญฺโญ อมฺโพ อตฺถิ วา นตฺถิ วาติฯ อตฺถิ ภนฺเต อญฺเญปิ พหู อมฺพรุกฺขาติฯ อิมญฺจ อมฺพํ เต จ อมฺเพ มุญฺจิตฺวา อตฺถิ นุโข มหาราช อญฺเญ รุกฺขาติฯ อตฺถิ ภนฺเต, เต ปน น อมฺพรุกฺขาติฯ อญฺเญ จ อมฺเพ อนมฺเพ จ มุญฺจิตฺวา อตฺถิ ปน อญฺโญ รุกฺโขติฯ อยเมว ภนฺเต อมฺพ รุกฺโขติฯ สาธุ มหาราช ปณฺฑิโตสีติฯ

อตฺถิ ปน มหาราช เต ญาตกาติฯ อตฺถิ ภนฺเต พหูชนาติฯ เต มุญฺจิตฺวา เกจิ อญฺญาตกาปิ อตฺถิ มหาราชาติฯ อญฺญาตกา ภนฺเต ญาตเกหิ พหุตราติฯ ตวญาตเก จ อญฺญาตเก จ มุญฺจิตฺวา อตฺถญฺโญ โกจิ มหาราชาติฯ อหเมว ภนฺเตติฯ สาธุ มหาราช อตฺตา นาม อตฺตโน เนว ญาตโก น อญฺญาตโกติฯ

อถ เถโร ปณฺฑิโต ราชา สกฺขิสฺสติ ธมฺมํ อญฺญาตุนฺติ จูฬหตฺถิปโทปมสุตฺตํ กเถสิฯ กถาปริโยสาเน ราชา ตีสุ สรเณสุ ปติฏฺฐหิ สทฺธิํ จตฺตาลีสาย ปาณสหสฺเสหีติฯ ตโต ปรํ ยํ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ตํ สมนฺตปาสาทิกาทีสุ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ

อิจฺเจวํ สีหฬทีเป สาสนานุคฺคหณ มหินฺทตฺเถรโต อาคตา สิสฺสปรมฺปรา พหู โหนฺติ, คณนปถํ วีติ วตฺตาฯ กถํฯ มหามหินฺทตฺเถรสฺส สิสฺโส อริฏฺโฐ นาม เถโร, ตสฺส สิสฺโส ติสฺสทตฺโต, ตสฺส สิสฺโส กาฬสุมโน, ตสฺส สิสฺโส ทีโฆ, ตสฺส สิสฺโส ทีฆ สุมโน, ตสฺส สิสฺโส กาฬสุมโน, ตสฺส สิสฺโส นาโค, ตสฺส สิสฺโส พุทฺธรกฺขิโต, ตสฺส สิสฺโส ติสฺโส, ตสฺส สิสฺโส เรโว, ตสฺส สิสฺโส สุมโน, ตสฺส สิสฺโส จูฬนาโค, ตสฺส สิสฺโส ธมฺมปาลิ เอตา, ตสฺส สิสฺโส เขโม, ตสฺส สิสฺโส อุปลิสฺโส, ตสฺส สิสฺโส ผุสฺสเทโว, ตสฺส สิสฺโส สุมโน, ตสฺส สิสฺโส มหาปทุโม, ตสฺส สิสฺโส มหาสีโว, ตสฺส สิสฺโส อุปาลิ, ตสฺส สิสฺโส มหานาโค, ตสฺส สิสฺโส อภโย, ตสฺส สิสฺโส ติสฺโส, ตสฺส สิสฺโส สุมโน, ตสฺส สิสฺโส จูฬาภโย, ตสฺส สิสฺโส ติสฺโส, ตสฺส สิสฺโส จูฬเทโว, ตสฺส สิสฺโส สีโวติฯ อยํ ยาว โปตฺถการุฬสงฺขาตา จตุตฺถสงฺคีติกา, ตาว เถรปรมฺปราติ ทฏฺฐพฺพาฯ

วุตฺตญฺเหตํ อฏฺฐกถายํ,– ยาวชฺชภนา เตสํเยว อนฺเตวาสิกปรมฺปรภูตาย อาจริยปรมฺปราย อาภตนฺติติ เวทิตพฺพนฺติฯ

เอวํ เตสํ สิสฺสปรมฺปรภูตา อาจริยปรมฺปรา ยาวชฺชตนา สาสเน ปากฏา หุตฺวา อาคจฺฉนฺตีติ เวทิตพฺพฯ

สาสเน วินยธเรหิ นาม ติลกฺขณสมฺปนฺเนหิ ภวิตพฺพํฯ ตีณิ หิ วินยธรสฺส ลกฺขณานิ อิจฺฉิ ตพฺพานิฯ กตมานิ ตีณิฯ สุตฺตญฺจสฺส สฺวาคตํ โหติ สุปฺปวตฺติ สุวินิจฺฉิตํ สุตฺตโต อนุพฺยญฺชนโตติ อิทเมกํ ลกฺขณํ, วินเย โข ปน ฐิโต โหติ อสํหีโรติ อิทํ ทุติยํ, อาจริยปรมฺปรา โข ปนสฺส สุคฺคหิตา โหติ สุมนสิกตา สุปธาริตาติ อิทํ ตติยํฯ

ตตฺถ อาจริยปรมฺปรา โข ปนสฺส สุคฺคหิตา โหตีติ เถรปรมฺปรา วํสปรมฺปรา จสฺส สุฏฺฐุคหิตา โหติฯ สุมนสิกตาติ สุฏฺฐุ มนสิกตา, อาวชฺชิตมตฺเต ญชฺชลิ ตปฺปทีโป วิย โหติฯ

สุปธาริตาติ สุฏฺฐุ อุปธาริตา, ปุพฺพาปรานุสนฺธิโต อตฺถโต การณโต จ อุป ธาริตาฯ อตฺตโน มติํ ปหาย อาจริยสุทฺธิยา วตฺตา โหติ, มยฺหํ อาจริโย อสุกาจริยสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิ, โส อสุกสฺสาติ เอวํ สพฺพํ อาจริยปรมฺปรํ เถร วาทงฺคํ อาหริตฺวา ยาว อุปาลิตฺเถโร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหีติ ปาเปตฺวา ฐเปติฯ ตโตปิ อาหริตฺวา อุปาลิตฺเถโร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหิ, ทาสกตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส อุปาลิตฺเถรสฺส, โสณกตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โทสกตฺเถรสฺส, สิคฺควตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส โสณกตฺเถรสฺส, โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถโร อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส สิคฺควตฺเถรสฺส จณฺฑ วชฺชิตฺเถรสฺส จาติ เอวํ สพฺพํ อาจริยปรมฺปรํ เถรวาทงฺคํ อาหริตฺวา อตฺตโน อาจริยํ ปาเปตฺวา ฐเปติฯ เอวํ อุคฺคหิตา หิ อาจริยปรมฺปรา สุคฺคหิตา โหติฯ

เอวํ อสกฺโกนฺเตน ปน ทฺเว ตโย ปริวฏฺฏา อุคฺคเหตพฺพาฯ สพฺพปจฺฉิเมน หิ นเยน ยถา อาจริโย จ อาจริยาจริโย จ ปาฬิญฺจ ปริปุญฺฉญฺจ วทนฺติ, ตถา ญาตุํ วตฺตตีติฯ

ยถา วุตฺตตฺเถรปรมฺปรา ปน ภควโต ธรมานกาลโต ปฏฺฐาย ยาว โปตฺถการุฬา มุขปาเฐเนว ปิฏกตฺตยํ ธาเรสุํ, ปริปุณฺณํ ปน กตฺวา โปตฺถเก ลิขิตฺวา น ฐเปนฺติฯ เอวํ มหาเถรา ทุกฺกรกมฺมํ กตฺวา สาสนํ ปคฺคณฺหิํสุฯ ตตฺริทํ วตฺถุ,–

สีหฬทีเป กิร จณฺฑาลติสฺสภเยน สงฺขุพฺภิตฺวา เทโว จ อวสฺสิตฺวา ทุพฺภิกฺขภยํ อุปฺปชฺชิฯ ตทา อกฺโก เทวานมินฺโท อาคนฺตฺวา ตุมฺเห ภนฺเต ปิฏกํ ธาเรตุํ น สกฺขิสฺสถ, นาวํ ปน อารูหิตฺวา ชมฺพุทีปํ คจฺฉถ, สเจ นาวา อปฺปโหนกา ภเวยฺย, กฏฺเฐน วา เวฬุนา วา ตรถ, อภยตฺถาย ปน มยํ รกฺขิสฺสามาติ อาหฯ

ตทา สฏฺฐิมตฺตา ภิกฺขู สมุทฺทตีรํ คนฺตฺวา ปุน เอตทโหสิ,– มยํ ชมฺพุทีปํ น คจฺฉิสฺสาม, อิเธว วสิตฺวา เตปิฏกํ ธาริสฺสามาติฯ ตโต ปจฺฉา นาวา ติตฺถโต นิวตฺติตฺวา สีหฬทีเปกเทสํ มลยชนปทํ คนฺตฺวา มูลผลาทีหิเยว ยาเปตฺวา สชฺฌายํ อกํสุฯ ฉาตกภเยน อติปีฬิตา หุตฺวา เอวมฺปิ กาตุํ อสกฺโกนฺโต วาฬุกตเล อุรํ ฐเปตฺวา สีเสน สีสํ อภิมุขํ กตฺวา วาจํ อนิจฺฉาเรตฺวา มนสาเยว อกํสุฯ เอวํ ทฺวาทสวสฺสานิ สทฺธิํ อฏฺฐกถาย เตปิฏกํ รกฺขิตฺวา สาสนํ อนุคฺคเหสุํฯ

ทฺวาทสวสฺเสสุ ปน อติกฺกนฺเตสุ ตํ ภยํ วูปสมิตฺวา ปุพฺเพ ชมฺพุทีปํ คจฺฉนฺตา สตฺตภิกฺขุสตา อาคนฺตฺวา สีหฬทีเปกเทสํ รามชนปเท มณฺฑลารามวิหารํ อาปชฺชิํสุฯ เตปิ สฏฺฐิมตฺตา ภิกฺขู ตเมว วิหารํ คนฺตฺวา อญฺญมญฺญํ สมฺมนฺเตตฺวา สชฺฌายิํสุฯ ตทา อญฺญมญฺญํ สเมนฺติ, น วิรุชฺฌนฺติ, คงฺคาทเกน วิย ยมุโนทกํ สํสนฺเทนฺติฯ เอวํ ปิฏกตฺตยํ มุขปาเฐเนว ธาเรตฺวา มหาเถรา ทุกฺกรกมฺมํ กโรนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ

ยมฺปิ ปริยตฺติํ เอกปทมตฺตมฺปิ อวิรชฺฌิตฺวา ธาเรนฺติ, ตํ ทุกฺกรกมฺมเมวฯ

สีหฬทีเป กิร ปุนพฺพสุกสฺส นาม กุฏุมฺพิกสฺส ปุตฺโต ติสฺสตฺเถโร พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา อิมํ ชมฺพุทีปํ อาคนฺตฺวา โยนกธมฺมรกฺขิตตฺเถรสฺส สนฺติเก พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา คจฺฉนฺโต นาวํ อภิรูหนติตฺเถ เอกสฺมิํ ปเท อุปฺปนฺนกงฺโข โยชนสตมคฺคํ นิวตฺติตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เอกสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปญฺหํ กเถสิฯ โส ปสีทิตฺวา สตสหสฺสคฺฆนกํ กมฺปลํ อทาสิฯ โสปิ ตํ อาหริตฺวา อาจริยสฺส อทาสิฯ เถโร วา สิยา โกฏฺเฏตฺวา นิสีทนฏฺฐาเน ปริภณฺฑํ กาเรสิฯ กิมตฺถายาติฯ ปจฺฉิมาย ชนตาย อนุคฺคหตฺถายฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ,– อมฺหากํ คตมคฺคํ อาวชฺชิตฺวา อนาคเต สพฺรหฺมจาริโน ปฏิปตฺติํ ปูเรตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺตีติฯ ติสฺสตฺเถโรปิ อาจริยสฺส สนฺติเก กงฺขํ ฉินฺทิตฺวา สีหฬทีปเมว สกฏฺฐานํ อาคมาสีติฯ อิจฺเจวํ ปริยตฺติํ เอกปทมตฺตมฺปิ อวิรชฺฌิตฺวา ธารณมฺปิ ทุกฺกรกมฺมเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ยมฺปิ เยภุยฺเยน ปคุณํ น กโรนฺติ, ตสฺส อนนฺตรธานตฺถาย อสมฺโมสตฺถาย อุคฺคหธารณาทิวเสน รกฺขนมฺปิ กโรนฺติ, ตํ ทุกฺกรกมฺมเมวฯ

สีหฬทีเปเยว กิร มหาภเย เอกสฺเสว ภิกฺขุโน มหานิทฺเทโส ปคุโณ อโหสิฯ อถ จตุนิกายิกติสฺสตฺเถรสฺส อุปชฺฌาโย มหาติปิฏกตฺเถโร นาม มหารกฺขิตตฺเถรํอาห,– อาวุโส มหารกฺขิต อสุกสฺส สนฺติเก มหานิทฺเทสํ คณฺหาหีติฯ ปาโปกิรายํ ภนฺเต น คณฺหามีติฯ คณฺหาวุโส อหํ เต สนฺติเก นิสีทิสฺสามีติฯ สาธุ ภนฺเต ตุมฺเหสุ นิสินฺเนสุ คณฺหิสฺสามีติ ปฏฺฐปตฺวา รตฺตินฺทิวํ นิรนฺตรํ ปริยาปุณนฺโต โอสานทิวเส เหฏฺฐามญฺเจ อิตฺถิํ ทิสฺวา ภนฺเต สุตํเยว เม ปุพฺเพ, สจาหํ เอวํ ชาเนยฺยํ, น อีทิสสฺส สนฺติเก ธมฺมํ ปริยาปุเณยฺยนฺติ อาหฯ ตสฺส ปน สนฺติเก พหู มหาเถรา อุคฺคณฺหิตฺวา มหานิทฺเทสํ ปติฏฺฐาเปสุํฯ เอวํ ยํ เยภุยฺเยน ปคุณํ น กโรนฺติ, ตสฺส อนนฺตรธานตฺถาย อสมฺโมสตฺตาย อุคฺคหธารณาทิวเสน รกฺขนมฺปิ ทุกฺกรกมฺมํ เยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อิจฺเจวํ ภควโต ธรมานกาลโต ปภุติ จิรกาลํ ยถาวุตฺตมหาเถรปรมฺปรา ปริยตฺติํ มุขปาเฐเนว ธาเรสุํ ฯ อโหวต โปราณิกานํ มหาเถรานํ สติปญฺญาสมาธิเวปุลฺลตาย หิ เต มุขปาเฐเนว ธาเรตุ สกฺกาติฯ มุขปาเฐเนว โปราณกตฺเถรานํ ปริยตฺติธารณํ ปญฺจนวุตาธิกานิ จตุสตานิ อโหสิฯ

ภควโต ปรินิพฺพานโต มหาวํสสารตฺถสงฺคเหสุ อาคตนเยน ชินจกฺเก ปณฺณาสฺสาธิเก จตุสเต สมฺปตฺเต ตมฺพปณฺณิทีเป ราชูนํ อฏฺฐารสมโก’สทฺธาติสฺสสฺส นาม รญฺโญ ปุตฺโต วฏฺฏคามณิ นาม ราชา รชฺชํ ปตฺวา ฉวสฺสกาเล อนาคเต สตฺตา หีนสติปญฺญาสมาธิกา หุตฺวา น สกฺขิสฺสนฺติ มุขปาเฐน ธาเรตุนฺติ อุปปริกฺขิตฺวา ปุพฺเพ วุตฺเตหิ มหาเถเรหิ อนุปุพฺเพน อาคตา ปญฺจมตฺตา มหาเถรสตา วฏฺฏคามณิราชานํ นิสฺสาย ตมฺพปณฺณิทีเปกเทเส มลยชนปเท อาโลกเลเณ อฏฺฐกถาย สหปิฏกตฺตยํ โปตฺถเก อาโรเปสุํฯ

ตญฺจ ยถาวุตฺตสงฺคีติโย อุปนิธาย จตุตฺถสงฺคีติเยว นามาติ เวทิตพฺพาฯ วุตฺตญฺเหตํ สารตฺถทีปนิยํ นาม วินยฏีกายํ,– จตุตฺถสงฺคีติสทิสา หิ โปตฺถกาโรหสงฺคีตีติฯ

สีหฬทีเป ปน วฏฺฏคามณิราชา มรมฺมรฏฺเฐ สิริเขตฺตนคเร เอโก นาม กุกฺกุฏสีสราชา จ เอกกาเลน รชฺชํ กาเรสิฯ อมรปุรมาปกสฺส รญฺโญ กาเล สีหฬทีปภิกฺขุหิ อิธ เปสิตสนฺเทสกถายํ ปน เตตฺติํสาธิกจตุสเต สมฺปตฺเต โปตฺถการุฬํ อกํสูติ อาคตํฯ วุตฺตญฺเหตํ ตตฺถ,– เตตฺติํสาธิกจตุวสฺสสตปริมาณกาลนฺติฯ

อิทํ สีหฬทีเป ยาว โปตฺถการุฬฺหา

สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

อถาปรํ ชมฺพุทีเป สีหฬทีเป จ ภิกฺขู วิสุํ วิสุํ คณวเสน ภิชฺชิํสุ, ยถา อโนตตฺตทหโต นิกฺขมนนทิยา คงฺคายมุนาทิวเสน ภิชฺชนฺตีติฯ ตตฺถ ชมฺพุทีเป คณานํ ภิชฺชมานตํ อุปริเยว วกฺขามฯ

สีหฬทีเป ปน คณานํ ภิชฺชมานตา เอวํ ทฏฺฐพฺพาฯ กถํฯ สีหฬทีเป หิ สาสนสฺส ปติฏฺฐมานกาลโต อฏฺฐารสาธิ กทฺวิวสฺสสเต สมฺปตฺเต วฏฺฏคามณิรญฺญา การาวิเต อภยคิริวิหาเร ปริวารขนฺธกํ ปาฐโต จ อตฺถโต จ วิปลฺลาสํ กตฺวา มหาวิหารวาสิคณโต ปุถุ หุตฺวา เอโก คโณ ภิชฺชิ, โส อภยคิริวาสิคโณ นาม, ธมฺมรุจิคโณติ จ ตสฺเสว นามํฯ

อภยคิริวาสิคณสฺส ภิชฺชมานโต ทฺเวจตฺตาลีสาธิกติวสฺสสเต สมฺปตฺเต มหาเสเนน นาม รญฺญา การาปิเต เชตวนวิหาเร ภิกฺขู อุภโตวิสงฺคปาเฐ วิปรีตวเสน อภิสงฺขริตฺวา อภยคิริวาสิคณโต วิสุํ เอโก คโณ อโหสิ, โส เชตวนวาสิคโณ นาม, สาคลิยคโณติ จ ตสฺเสว นามํฯ

เชตวน วาสิคณสฺส ภิชฺชมานกาลโต เอกปญฺญาสวสฺสาธิกานํ ติณฺณํ วสฺสสตานํ อุปริ กุรุนฺทวาสิโน จ โกลมฺพวาสิโน จ ภิกฺขู ภาคิเนยฺยํ ทาฐาปติํ นาม ราชานํ นิสฺสาย อุภโตวิภงฺคปริวารขนฺธกปาเฐ วิปรีตวเสน อภิสงฺขริตฺวา วุตฺเตหิ ทฺวีหิ คเณหิ วิสุํ หุตฺวา มหาวิหาร วาสิคณฺหตฺตมํ ตุลยิตฺวา อุปธาเรตฺวา มหาวิหารนามํ คเหตฺวา เอโก คโณ ภิชฺชิฯ เอวํ สีหฬทีเป มหามหินฺทตฺเถราทีนํ วํสภูเตน มหาวิหารวาสิ คเณน สทฺธิํ จตฺตาโร คณา ภิชฺชิํสุฯ

ตตฺถ มหาวิหารวาสิ คโณเยว เอโก ธมฺมวาที อโหสิ, เสสา ปน อธมฺมวาทิโนฯ

เต จ ตโย อธมฺมวาทิโน คณา ภูตตฺถํ ปหาย อภูตตฺเถน ธมฺมํ อครุํ กตฺวา จริํสูติ วจนโต สีหฬทีเป อธมฺมวาทิโน ตโยปิ อลชฺชิโน คณา ปริมณฺฑลสุปฺปฏิจฺฉนฺนาทิสิกฺขาปทานิ อนาทิยิตฺวา วิจริํสุฯ ตโต ปฏฺฐาย สาสเน เอกจฺจานํ ภิกฺขูนํ นานปฺปการวเสน นิวาสนปารุปนาทีนิ ทิสฺสนฺติติ เวทิตพฺพํฯ

อธมฺมวาทิคณานํ ภิชฺชมานกาลโต สตฺตวีสาธิกานํ ปญฺจสตานํ วสฺสานญฺจ อุปริ สิริสงฺฆโพธิ นาม ราชา มหาวิหาร คณสฺส ปกฺโข หุตฺวา อธมฺมวาทินา ตโย คเณ นิคฺคหิตฺวา ชินสาสนํ ปคฺคเหสิฯ โส จ สิริสงฺฆ โพธิราชา อมฺหากํ มรมฺมรฏฺเฐ อริมนฺทนนคเร อนุรุทฺเธน นาม รญฺญา สมกาลวเสน รชฺชสมฺปตฺติํ อนุภวิฯ

ตโต ปจฺฉา สีหฬทีเป โวหารกติสฺสสฺส นาม รญฺโญ กาเล กปิเลน นาม อมจฺเจน สทฺธิํ มนฺเตตฺวา มหาวิหาร วาสิโน ภิกฺขู นิสฺสาย อธมฺมวาทิคเณ นิคฺคณฺหิตฺวา ชินสาสนํ ปคฺคณฺหาติฯ

ตโต ปจฺฉา จ โคฏฺฐาภยสฺส นาม รญฺโญ กาเล อภยคิริ วาสิโน ภิกฺขู ปรสมุทฺทํ ปพฺพาเชตฺวา มหาวิหาร วาสิโน ภิกฺขู นิสฺสาย สาสนํ วิโสธยิฯ

ตโต ปจฺฉาปิ โคฏฺฐาภยรญฺโญ ปุตฺตภูตสฺส มหาเสนสฺส นาม รญฺโญ กาเล อภยคิริวาสีนํ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตเร สงฺฆมิตฺโต นาม เอโก ภิกฺขุ รญฺโญ ปธานาจริโย หุตฺวา มหามหินฺทตฺเถราทีนํ อรหนฺตานํ นิวาสฏฺฐานภูตํ มหาวิหารารามํ วินสฺสิตุํ มหาเสนรญฺญา มนฺเตตฺวา อารภิฯ ตทา นววสฺสานิ มหาวิหาเร ภิกฺขุ สญฺโญ อโหสิฯ อโหวต มหาเถรานํ มหิทฺธิกานํ นิวาสฏฺฐานํ อลชฺชิโน ภิกฺขู วินสฺสาเปสุํ, สุวณฺณหํสฺสานํ นิวาสฏฺฐานํ กากา วิยาติฯ

เชตวนวาสีนญฺจ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตเร เอโก ติสฺโส นาม ภิกฺขุ เตเนว รญฺญา มนฺเตตฺวา มหาวิหาเร สีมํ สมูหนิ ฯ อเฉกตฺตา ปน เตสํ สีมสมูหนกมฺมํ น สมฺปชฺชีติฯ อโหวต ทุสฺสีลานํ ปาปกานํ กมฺมํ อจฺฉริยํ, เสยฺยถาปิ นาม สาขมิโค อคฺคคฺโฆ กาสิวตฺถํ มหคฺฆํ ภินฺนติ, เอวเมว ภินฺทิตพฺพวตฺถุนา เภทกปุคฺคโล อติวิย ทูโร อโหสีติฯ ภวนฺติ เจตฺถ, –

ยถา สาขมิโค ปาโป, อปฺปคฺโฆเยว กาสิกํ;

มหคฺฆํ กจฺจ ภินฺนํภินฺนํ, มหุสฺสาเหน ฉินฺทติฯ

เอวํ อธมฺมวาที ปาโป, ธมฺมวาทิคณํ สุภํ;

มหุสฺสาเหน ภินฺทยิ, อโห อจฺฉริโย อยํฯ

อารกา ทูรโต อาสุํ, ภินฺทิตพฺเพหิ เภทกา;

ภูมิโตว ภวคฺคนฺโต, อโห กมฺมํ อชานตนฺติฯ

อิจฺเจวํ อธมฺมวาทิคณานํ พลวตาย ธมฺมวาทิคโณ ปริหายติฯ ยถา หิ คิชฺฌสกุณสฺส ปกฺขวาเตน สุวณฺณหํสา ปกติยา ฐาตุํ น สกฺโกนฺติ, เอวเมว อธมฺมวาทีนํ พลวตาย ธมฺมวาที ปริหายติฯ พฺยคฺฆวเน วิย สุวณฺณมิโค นิลฺลยิตฺวา โคจรํ คณฺหาติ, ยถารุจิวเสน ธมฺมํ จริตุํ โอกาสํ น ลภิฯ

สีหฬทีเป สาสนสฺส ปติฏฺฐานโต ทฺวิสตฺตตาธิกานํ จตุสตานํ วสฺสสหสฺสานญฺจ อุปริ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปรินิพฺพานโต อฏฺฐสตฺตสตาธิกานํ วสฺสสหสฺสานํ อุปริ มหาราชา นาม ภูปาโล รชฺชํ กาเรสิฯ โส ปน ราชา ญทุมฺพรคิริวาสิกสฺสปตฺเถรคฺคมุขา มหาวิหารวาสิโน ภิกฺขู ตเมว ราชานํ นิสฺสาย สาสเน มลํ วิโสเธสุํ, ยถา เหรญฺญิโก หิรญฺเญ มลนฺติฯ

มหาวิหารวาสิคณโต อญฺเญ อธมฺมวาทินา อุปฺปพฺพา เชตฺวา วิโสเธสุํฯ โส จ มหาราชา อมฺหากํ มรมฺมรฏฺเฐ อริมทฺทนนคเร นรปติจญฺญิสูนา นาม รญฺญา สมกาล วเสน รชฺชํ กาเรสีติ เวทิตพฺโพฯ

ตโต ปจฺฉา วิ วิชยพาหุราชานํ ปรกฺกมพาหุราชานญฺจ นิสฺสาย มหาวิหาร วาสิโน ภิกฺขู สาสนํ ปริสุทฺธํ อกํสุ, อธมฺมวาทิโน สพฺเพปิ อุปฺปพฺพาเชตฺวา มหาวิหารวาสิคโณเยว เอโก ปติฏฺฐหิ, ยถา อพฺภาทิอุปกฺกิเลสมเลหิ วิมุตฺโต นิสานาโถติฯ

สิริสงฺฆโพธิราชา โวหาริกติสฺสราชา โคฏฺฐาภยราชาติ เอเต ราชาโน สาสนํ วิโสเธนฺโตปิ สพฺเพน สพฺพํ อธมฺมวาทิคณานํ อวินสฺสนโต สาสนํ ปริสุทฺธํ น ตาว อโหสิฯ สิริสงฺฆโพธิรญฺโญ มหารญฺโญ วิชยพาหุรญฺโญ ปรกฺกมพาหุรญฺโญติ เอเตสํเยว ราชูนํ กาเล สพฺเพน สพฺพํ อธมฺมวาทีนํ วินสฺสนโต สาสนํ ปริสุทฺธํ อโหสิฯ ตทา ปน อธมฺมวาทินา สีสมฺปิ อุฏฺฐหิตุํ น สกฺกา, ยถา อรุณุคฺเค โกสิยาติฯ

อปรภาเค ปน จิรํ กาลํ อติกฺกนฺเต มิจฺฉาทิฏฺฐิกานํ วิชาติยานํ ภเยน ลงฺกาทีเป สาสนํ โอสกฺกิตฺวา คณปูรณมตฺตสฺสปิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส อวิชฺชมานตาย มหาวิชยพาหุรญฺโญ กาเล รามญฺญเทสโต สงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ

ตโต ปจฺฉา จ วิมลธมฺมสูริยสฺส นาม รญฺโญ กาเล รกฺขาปุรรฏฺฐโต สงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ ตโต ปจฺฉา จ วิมลสฺส นาม รญฺโญ กาเล ตโตเยว สงฺฆํ อาเนตฺวา สาสนํ ปติฏฺฐาเปสิฯ ตโต ปจฺฉา จ กิตฺติสฺสิริราชสีหสฺส นาม รญฺโญ กาเล สฺยามรฏฺฐโต สงฺฆํ อาเนตฺวา ตเถว อกาสีติฯ

อยํ สีหฬทีเป สาสนสฺส โอสกฺกนกถาฯ

ตโต ปจฺฉา ชินสาสเน นวุตาธิเก อฏฺฐวสฺสสเต สมฺปตฺเต พุทฺธทาสสฺส นาม รญฺโญ กาเล เอโก ธมฺม กถิกตฺเถโร ฐเปตฺวา วินยปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกญฺจ อวเสสํ สุตฺตนฺตปิฏกํ สีหฬภาสาย ปริวตฺติตฺวา อภิสงฺขริตฺวา ฐเปสิฯ ตญฺจ การณํ จูฬวํเส วุตฺตํฯ

ตสฺส กิร พุทฺธทาสสฺส รญฺโญ ปุตฺตา อสีติมตฺตา อสีติมหาสาวกานํ นาเมเนว โวหาริตา อเหสุํฯ เตสุ ปุตฺเตสุ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส นาเมน โวหาริโต เอโก อุปติสฺโส นาม ราชกุมาโร ปิตริ เทวงฺคเต ทฺเวจตฺตาลีสวสฺสานิ รชฺชํ กเรสิฯ

ตโต ปจฺฉา กนิฏฺโฐ มหานาโม นาม ราชกุมาโร ทฺวาวีสวสฺสานิ รชฺชํ กาเรสิฯ ตสฺส รญฺโญ กาเล ชิน จกฺเก เตตฺติํสาธิกนวสตวสฺเส สีหฬทีเป ฉสฏฺฐิมตฺตานํ ราชูนํ ปูรณกาเล พุทฺธโฆโส นาม เถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา สีหฬภาสาย ลิขิเต อฏฺฐกถาคนฺเถ มาคธภาสาย ปริวตฺติตฺวา ลิขิฯ

โส ปน มหานาม ราชา อมฺหากํ มรมฺมรฏฺเฐ สิริปจฺจยนคเร สวิลญฺญิกฺโรวิ นามเกน รญฺญา สมกาโล หุตฺวา รชฺชํ กาเรสิฯ ปริตฺตนิทฺทาเน ปน พฺรูมวิ?ถี? นามเกน รญฺญา สมกาโล หุตฺวา รชฺชํ กาเรสีติ วุตฺตํฯ ตํ น ยุชฺชติเยวฯ

สีหฬทีเป ปน กิตฺติสฺสิริเมโฆ นาม ราชา หุตฺวา นวเม วสฺเส ตสฺมิํเยว ทีเป ราชูนํ ทฺวาสฏฺฐิมตฺตานํ ปูรณกาเล ชินจกฺเก ติํสาธิเก อฏฺฐสตวสฺเส ชมฺพุทีเป กลิงฺคปุรโต กุหสิวสฺส นาม รญฺโญ ชามาตา ทนฺตกุมาโร เหมมาลํ นาม ราชธีตํ คเหตฺวา ทาฐาธาตุํ เถเนตฺวา นวาย ตริตฺวา สีหฬทีปํ อคมาสิฯ ชินจกฺเก ติํสาธิกอฏฺฐวสฺสสเต เชฏฺฐติสฺสราชา นววสฺสานิ รชฺชํ กาเรสิฯ

พุทฺธทาสราชา เอกูนติํสติ วสฺสานิ อุปลิสฺสราชา จทฺวิจตฺตาลีสวสฺสานิ มหานามราชา ทฺวาวีสวสฺสานีติ สพฺพานิ สมฺปิณฺฑิตฺวา ชินสาสนํ ทฺวตฺติํสาธิกนววสฺสสตปฺปมาณํ โหติฯ

ตสฺมิญฺจ กาเล ยทา ทฺวีหิ วสฺเสหิ อูนํ อโหสิ, ตทา มหานามรญฺโญ กาเล ติํสาธิกนววสฺสสตมตฺเต สาสเน พุทฺธโฆโส นาม เถโร ลงฺกาทีปํ อคมาสิฯ

อมรปุรมาปกสฺส รญฺโญ กาเล สีหฬทีปิเกหิ ภิกฺขูหิ เปสิตสนฺเนสปณฺเณ ปน ฉปณฺณาสาธิกนววสฺสสตาติกฺกนฺเต สูติ วุตฺตํฯ

เอตฺถ ฐตฺวา พุทฺธโฆสตฺเถรสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติํสงฺเขปมตฺตํ วกฺขามฯ กถํฯ สีหฬภาสกฺขเรหิ ปริวตฺติตํ ปริยตฺติสาสนํ มาคธสาสกฺขเรน โก นาม ปุคฺคโล ปริวตฺติตุํ สกฺขิสฺสตีติ มหาเถรา นิมนฺตยิตฺวา ตาวติํสภวนํ คนฺตฺวา โฆสํ เทวปุตฺตํ ทิสฺวา สทฺธิํ สกฺเกน เทวานมินฺเทน ตํ ยาจิตฺวา โพธิรุกฺขสมีเป โฆสคาเม เกสสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส เกสิยา นาม พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหาเปสุํฯ ขาทถ โภนฺโต ปิวถ โภนฺโตติอาทินา พฺราหฺมณานํ อญฺญมญฺญํ โฆสกาเล วิชายนตฺตา โฆโสติ นามํ อกาสิฯ สตฺตวสฺสิกกาเล โส ติณฺณํ เวทานํ ปารคู อโหสิฯ

อถ โข เอเกน อรหนฺเตน สทฺธิํ เวทกถํ สลฺลปนฺโต ตํ กถํ นิฏฺฐาเปตฺวา กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมาติอาทินา ปรมตฺถเวทํ นาม พุทฺธมนฺตํ ปุจฺฉิฯ ตทา โส สุตฺวา อุคฺคณฺหิตุกาโม หุตฺวา ตสฺส อรหนฺตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา เทวสิกํ เทวสิกํ ปิฏกตฺตยํ สฏฺฐิมตฺเตหิ ปทสหสฺเสหิ สชฺฌายํ อกาสิ, วาจุคฺคตํ อกาสิฯ เอกมาเสเนว ติณฺณํ ปิฏกานํ ปารคู อโหสิฯ

ตโต ปจฺจา รโห เอกโกว นิสินฺนสฺส เอตทโหสิ,– พุทฺธภาสิเต ปิฏกตฺตเย มม วา ปญฺญา อธิกา, อุทาหุ อุปชฺฌายสฺส วาติฯ ตํ การณํ ญตฺวา อุปชฺฌาจริโย นิคฺคหํ กตฺวา โอวทิฯ โส สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา ขมาเปตุํ วนฺทิฯ อุปชฺฌาจริโย ตฺวํ อาวุโส สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปิฏกตฺตยํ สีหฬสฺสาสกฺขเรน ลิขิตํ มาคธภาสกฺขเรน ลิขาหิ, เอวํ สติ อหํ ขมิสฺสามีติ อาหฯ

พุทฺธโฆโส จ ปิตรํ มิจฺฉาทิฏฺฐิภาวโต โมเจตฺวา อาจริยสฺส วจนํ สิรสา ปฏิคฺคเหตฺวา ปิฏกตฺตยํ ลิขิตุํ สีหฬทีปํ นาวาย อคมาสิฯ ตทา สมุทฺทมชฺเฌ ตีหิ ทิวเสหิ ตรนฺเต พุทฺธทตฺตตฺเถโร จ สีหฬทีปโต นาวาย อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค เทวาน อานุภาเวน อญฺญมญฺญํ ปสฺสิตฺวา การณํ ปุจฺฉิตฺวา ชานิฯ ชานิตฺวา จ พุทฺธทตฺตตฺเถโร เอวมาห,- มยา อาวุโส กโต ชินาลงฺกาโร อปฺปสฺสาโรติ มญฺญิตฺวา ปิฏกตฺตยํ ปริวตฺติตุํ ลิขิตุํ โอกาสํ นาทาสุํ, ตฺวํ ปน ปิฏกตฺตยํ สํวณฺเณหีติ วตฺวา อตฺตโน สกฺเกน เทวานมินฺเทน ทินฺนํ หริตกิผลํ อโยมยเลขน ทณฺฑํ นิสิตสิลญฺจ พุทฺธโฆสตฺเถรสฺส อทาสิฯ เอวํ เตสํ ทฺวินฺนํ เถรานํ อญฺญมญฺญํ สลฺลปนฺตานํเยว นาวา สยเมว อปเนตฺวา คจฺฉิํสุฯ

พุทฺธโฆสตฺเถโร จ สีหฬทีปํ ปตฺวา ปฐมํ สงฺฆปาลตฺเถรํ ปสฺสิตฺวา ปิฏกตฺตยํ มาคธภาสกฺขเรน ปริวตฺเตตุํ อาคโตมฺหีติ การณํ อาโรเจตฺวา สีหฬภิกฺขู จ สีเล ปติฏฺฐายาติอาทิคาถํ นิยฺยาเทตฺวา อิมิสฺสา คาถาย อตฺถํ ปิฏกตฺตยํ อาโลเลตฺวา สํวณฺเณหีติ อุยฺโยเชสุํ, ตสฺมิํเยว ทิวเส สายนฺหกาลโต ปฏฺฐาย ยถาวุตฺตคาถํ ปมุขํ กตฺวา วิสุทฺธิมคฺคํ อกาสิฯ กตฺวา ตํ กมฺมํ นิปฺผาเทตฺวา ตสฺส ญาณปฺปภวํ วีมํเสตุกาโม เทวานมินฺโท ตญฺจ คนฺถํ อนฺตรธาเปสิฯ

ปุนาปิ เถโร อกาสิ ฯ ตเถว เทวานมินฺโท อนฺตรธาเปสิฯ ปุนาปิ เถโร อกาสิฯ เอวํ ติกฺขตฺตุํ การาเปตฺวา ปุพฺพคนฺเถปิ ทสฺเสสิฯ ติณฺณมฺปิ คนฺถานํ อญฺญมญฺญํ เอกปทมตฺเตนปิ วิเสสตา นตฺถิ สงฺฆปาลตฺเถโร จ ตํ อาราธยิตฺวา ปิฏกตฺตยํ นิยฺยาเทสิฯ เอวํ วิสุทฺธิมคฺเค สงฺฆปาลตฺเถรสฺส ยาจนํ อารพฺภ วิสุทฺธิมคฺโค กโตติ อาคตํฯ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติกถายํ ปน สงฺฆราชตฺเถรสฺส อายาจนํ อารพฺภาติ อาคตํฯ

อยํ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติกถายํ อาคตนเยน ทสฺสิตพุทฺธโฆสุปฺปตฺติกถาสงฺเขโปฯ

จูฬวํเส ปเนวํ อาคโตฯ พุทฺธโฆสตฺเถโร นาม มหาโพธิรุกฺขสมีเป เอกสฺมิํ พฺราหฺมณคาเม วิชาโต ติณฺณมฺปิ เวทานํ ปารคู อโหสิ เตสุ เตสุ วาเทสุ จ อติเฉโกฯ โส อญฺเญหิ จ สทฺธิํ ปุจฺฉาพฺยากรณกมฺมํ กตฺตุกาโม ชมฺพุนีปตเล อาหิณฺฑนฺโต เอกํ วิหารํ ปตฺวา ตสฺมิํ วา อาคนฺตุกภาเวน นิสีทิฯ ตสฺมิญฺจ วิหาเร เรวโต นาม เถโร วสิฯ เตน เถเรน สทฺธิํ ภลฺลปนฺโต โส พฺราหฺมณมาณโว ตีสุ เวเทสุ อโลเลตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ เถโร พฺยากาสิฯ เถรสฺส ปน ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ มาณโว น สกฺกา พฺยากาตุํฯ อถ มาณโว ปุจฺฉิ,–โก นามายํ ภนฺเต มนฺโตติฯ พุทฺธมนฺโต นามายนฺติ วุตฺเต อุคฺคณฺหิตุกาโม หุตฺวา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ปิฏกตฺตยํ อุคฺคณฺหิฯ อจิรเนว ติณฺณมฺปิ ปิฏกานํ ปารคู อโหสิฯ พุทฺธสฺเสว โฆโส ยสฺส อตฺถีติ พุทฺธโฆโสติ นาเมน ปากโฏ อโหสิฯ

พุทฺธโฆโส จ อายสฺมโต เรวตสฺส สนฺติเก นิสีทนฺโต ญาโณทยํ นาม คนฺถํ อฏฺฐสฺสาลินิญฺจ นาม คนฺถํ อกาสิฯ ตโต ปจฺฉา ปริตฺตฏฺฐกถํ กตฺตุกาโม หุตฺวา อารภิฯ

ตทา อาจริโย เอวมาห,– ชมฺพุทีเป ปน อาวุโส ปาฬิมตฺตํเยว อตฺถิ, อฏฺฐกถา ปน นตฺถิ, อาจริยวาโท จ ภินฺโน หุตฺวา อตฺถิ, เตเนว มหามหินฺธตฺเถเรน อานิตา อฏฺฐกถา ตีสุ จ สงฺคีตีสุ อารุโฬ ปาฬิโย สาริปุตฺตตฺเถราทีหิ เทสิโต กถามคฺโค สีหฬทีเป อตฺถิ, ตฺวํ คนฺตฺวา มาคธภาสกฺขเรน ลิเขหีติ อุยฺโยชิยมาโน พุทฺธโฆสตฺเถโร สีหฬทีปํ คนฺตฺวา อนุราธปุเร มหาวิหารํ ปวิสิตฺวา สงฺฆปาลตฺเถรสฺส สนฺติเก สทฺธิํ สีหฬฏฺฐกถาย เถรวาเท สุตฺวา อฏฺฐกถํ กริสฺสมีติ อาโรเจสิฯ สีหฬภิกฺขู จ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว สีเล ปติฏฺฐายาติอาทิ คาถา นิยฺยาเทสุํฯ พุทฺธโฆโส จ สทฺธิํ อฏฺฐกถาย ปิฏกตฺตยํ สงฺขิปิตฺวา วิสุทฺธิมคฺคํ อกาสิฯ

ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว สกฺโก อนฺตรธาเปตฺวา ติกฺขตฺตุํ การาเปสิฯ สงฺฆปาลตฺเถโรปิ อราธยิตฺวา ปิฏกตฺตยํ นิยฺยาเทสีติฯ

กิญฺจาปิ นานา คนฺเถสุ นานากาเรหิ พุทฺธโฆสุปฺปตฺติ อาคตา, ตถาปิ พุทฺธโฆสตฺเถรสฺส สีหฬทีปํ คนฺตฺวา ปิฏกตฺตยสฺส ลิขนํ อฏฺฐกถานญฺจ กรณเมว ปมาณนฺติ มโนกิลิฏฺฐํ น อุปฺปาเทตพฺพนฺติฯ พุทฺธโฆสตฺเถโร วิกฏตฺตยํ ลิขิตฺวา ชมฺพุทีปํ ปจฺจาคมาสิฯ

อิจฺเจวํ ปาฬิภาสาย ปริยตฺติํ ปริวตฺติตฺวา ปจฺฉา อาจริยปรมฺปรสิสฺสานุสิสฺสวเสน สีหฬทีเป ชินจกฺกํ มชฺฌนฺติ กํสุมาสี วิย อติทิพฺพติ, อเนกโกฏิปฺปมาเณหิ โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิอรหนฺเตหิ ลงฺกาทีปํ อติโสภติ, สพฺพปาลิผุลฺเลน ติโยชนิกปาริจฺฉตฺตกรุกฺเขน ตาวติํสภวนํ วิย สตปตฺตปทุมาทีหิ มหาโปกฺขรณี วิย เตสุ เตสุ ฐาเนสุ มคฺคมหามคฺคอาปกฆรทฺวารติตฺถวนปพฺพตคุหมนฺทิรวิหารสาลาทีสุ อลทฺธมคฺคผลฏฺฐานํ นาม กิญฺจิ นตฺถิ, โถกํ อาคเมตฺวา ปิณฺฑาย ปติฏฺฐมานปเทเสปิ มคฺคผลานิ ลภิํสุเยวฯ

มคฺคผลานิ สจฺฉิกโรนฺตานํ ปุคฺคลานํ พาหุลฺลตาย อยํ ปุถุชฺชโน อยํ ปุถุชฺชโนติ องฺคุลิํ ปสาเรตฺวา ทสฺเสตพฺโพ โหติฯ เอกสฺมิํ กาเล สีหฬทีเป ปุถุชฺชน ภิกฺขุ นาม นตฺถิฯ ตถา หิ วุตฺตํ วิภงฺคฏฺฐกถายํ, เอกวารํ ปุถุชฺชนภิกฺขุ นาม นตฺถีติฯ

อภิญฺญาลาภีนํ กิร มหิทฺธิกานํ คมนาคมนวเสน สูริโยสฺสาสํ อลภิตฺวา ธญฺญโกฏฺฏกา มาตุคามา ธญฺญโกฏฺฏิตุํ โอกาสํ น ลภิํสุฯ

เทวโลกโต สุมนสามเณโร ทกฺขิณกฺขกํ สีหฬทีปํ อเนตฺวา ตสฺส ปาฏิหาริยํ ทสฺสนวเสน อุทฺธกพินฺธูหิ ติโยชนสตํ สกลมฺปิ ลงฺกาทีปํ พฺยาปตฺวา ภควตา ปริภุตฺตเจติยงฺคณํ วิย หุตฺวา นวาย คจฺฉนฺตา มหาสมุทฺเท อุทกโต นาฬิเกรมตฺตมฺปิ ทิสฺวา สกลงฺกาทีปํ ปูเชนฺติ, มหามหินฺทตฺเถรสฺส สนฺติเก อริฏฺฐตฺเถเรน สทฺธิํ ปญฺจมตฺตา ภิกฺขุสตา ปฐมํ ตาว วินยปิฏกํ อุคฺคณฺหิํสูติ อิเมหิ การเณหิ ลงฺกาทีปํ ชินจกฺกสฺส ปติฏฺฐานํ หุตฺวา วรทีปนฺติ นามํ ปฏิลภิฯ

สีหฬทีเปเยว ปิฏกตฺตยํ โปตฺถการุฬวเสน ปติฏฺฐาเปตฺวา ตโต ปจฺฉา โจรนาคสฺส นาม รญฺโญ กาเล สกลลงฺกาทีปํ ทุพฺภิกฺขภเยน ปีเฬตฺวา ปิฏกตฺตยํ ธาเรนฺตา ภิกฺขู ชมฺพุทีปํ อาคมํสุฯ อนาคนฺตฺวา ตตฺเถว ฐิตาปิ ภิกฺขู ฉาตกภเยน ปีเฬตฺวา อุทรปฏลํ พนฺธิตฺวา กุจฺฉิํ วาลุกราสิมฺหิ ฐเปตฺวา ปิฏกตฺตยํ ธาเรสุํฯ

กุฏ กณฺณติสฺสสฺส รญฺโญ กาเลเยว ทุพฺภิกฺขภยํ วูปสมิตฺวา ชมฺพุทีปโต ภิกฺขู ปุน คนฺตฺวา สีหฬทีเป ฐิเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ มหาวิหาเร ปิฏกตฺตยํ อวิโรธาเปตฺวา สมสมํ กตฺวา ฐเปสุํฯ ฐเปตฺวา จ ปน สีหฬทีเปเยว สุฏฺฐุ ธาเรสุํฯ

ตตฺเถว อฏฺฐกถาโย พุทฺธโฆสตฺเถโร มาคธภาสาย ปริวตฺเตตฺวา วิรจิฯ

ปจฺฉา จ เยภุยฺเยน ตตฺเถว อฏฺฐกถาฏีกาอนุมธุลกฺขณคณฺฐิคนฺถนฺตรานิ อกํสุฯ ปุน สาสนํ นเภ รวินฺทุว ปากฏนฺติฯ

ตตฺถ พุทฺธวํสฏฺฐกถํ พุทฺธทตฺตตฺเถเร อกาสิฯ อิติวุตฺโตทานจริยาปิฏกเถราเถรีวิมานวตฺถุเปตวตฺถุเนตฺติอฏฺฐกถาโย อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร อกาสิฯ โส จ อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร สีหฬทีปสฺส สมีเป ทมิลรฏฺเฐ พทรติตฺถมฺหิ นิวาสิตตฺตา สีหฬทีเปเยว สงฺคเหตฺวา วตฺตพฺโพฯ

ปฏิสมฺภิทามคฺคฏฺฐกถํ มหานาโม นาม เถโร อากาสิฯ มหานิทฺเทสฏฺฐกถํ อุปเสโน นาม เถโร อกาสิฯ อภิธมฺมฏีกํ ปน อานนฺทตฺเถโร อกาสิฯ สา จ สพฺพาสํ ฏีกานํ อาทิภูตตฺตา มูลฏีกาติ ปากฏาฯ

วิสุทฺธิมคฺคสฺส มหาฏีกํ ทีฆนิกายฏฺฐกถาย ฏีกํ มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย ฏีกํ สํยุตฺตนิกายฏฺฐกถาย ฏีกญฺหาติ อิมาโย อาจริยธมฺมปาลตฺเถโร อกาสิฯ

สารตฺถทีปนิํ นาม วินยฏีกํ องฺคุตฺตรนิกายฏีกญฺจ ปรกฺกมพาหุรญฺญา ยาจิโต สาริปุตฺตตฺเถโร อกาสิฯ วิมติวิโนทนิํ นาม วินยฏีกํ ทมิลรฏฺฐวาสิกสฺสปตฺเถโร อกาสิฯ

อนุฏีกํ ปน อาจริยธมฺมปาลตฺเถโรฯ สา จ มูลฏีกาย อนุตฺตานตฺถานิ อุตฺตานานิ สํวณฺณิตตฺตา อนุฏีกา ติวุจฺจติฯ

วิสุทฺธิมคฺคสฺส จูฬฏีกํ มขุทีปนิญฺจ อญฺเญตรา เถรา อกํสุฯ สา จ มูลฏีกาย อตฺถาวเสสาติ จ อนุตฺตานตฺถาติ จ กตฺวา มูลฏีกาย สทฺธิํ สํสนฺทิตฺวา กตตฺตา มธุร สตฺตา จ มธุทีปนินฺติ วุจฺจติฯ โมหวิจฺเฉทนิํ ปน ลกฺขณคนฺถํ กสฺสปตฺเถโร อกาสิฯ

อาภิธมฺมาวตารํ ปน รุปารูปวิภาคํ วินยวินิจฺฉยญฺจ พุทฺธ ทตฺตตฺเถโรฯ วินยสงฺคหํ สาริปุตฺตตฺเถโรฯ

ขุทฺทสิกฺขํ ธมฺมสิริตฺเถโร ฯ ปรมตฺถวินิจฺฉยํ นามรูปปริจฺเฉทํ อภิธมฺมตฺถสงฺคญฺจ อนุรุทฺธตฺเถโรฯ สจฺจสงฺเขปํ ธมฺมปาลตฺเถโรฯ เขมํ เขมตฺเถโรฯ เต จ สงฺเขปโต สํวณฺณิตตฺตา สุเขน จ ลกฺขณิยตฺตา ลกฺขณคนฺถาติ วุจฺจนฺติฯ

เตสํ ปน สํวณฺณนาสุ อภิธมฺมตฺถสงฺคหสฺส โปราณฏีกํ นววิมลพุทฺธิตฺเถโร อกาสิฯ สจฺจํสงฺเขปนามรูปปริจฺเฉทเขมาอภิธมฺมาวตารานํ โปราณฏีกํ วาจิสฺสรมหาสามิตฺเถโรฯ ปรมตฺถวินิจฺฉยสฺส โปราณฏีกํ มหาโพธิตฺเถโรฯ

อภิธมตฺถสงฺคหาภิธมฺมาวตาราภินว ฏีกาโย สุมงฺคลสามิตฺเถโรฯ สจฺจสงฺเขปาภินวฏีกํ อรญฺญวาสิตฺเถโรฯ นามรูปปริจฺเฉทาภินวฏีกํ มหาสามิตฺเถโรฯ ปรมตฺถวินิจฺฉยาภินวฏีกํ อญฺญตรตฺเถโรฯ วินยวินิจฺฉยฏีกํ เรวตตฺเถโรฯ ขุทฺทสิกฺขาย ปุราณฏีกํ มหายสตฺเถโรฯ ตายเยว อภินวฏีกํ สงฺฆรกฺขิตตฺเถโรติฯ

วชิรพุทฺธิํ นาม วินยคณฺฐิปทตฺถํ วชิรพุทฺธิตฺเถโรฯ จูฬคณฺฐิํ มชฺฌิมคณฺฐิํ มหาคณฺฐิญฺจ สีหฬทีปวาสิโน เถราฯ เต จ ปทกฺกเมน อสํวณฺเณตฺวา อนุตฺตานตฺถาเยว สํวณฺณิตตฺตา คณฺฐิปทตฺถาติ วุจฺจนฺติฯ

อภิธานปฺปทีปิกํ ปน มหาโมคฺคลานตฺเถโรฯ อตฺถพฺยกฺขานํ จูฬพุทฺธตฺเถโรฯ วุตฺโตทยํ สมฺพนฺธจินฺตนํ สุโพธาลงฺการญฺจ สงฺฆรกฺขิตตฺเถโรฯ พฺยากรณํ โมคฺคลานตฺเถโรฯ

มหาวํสํ จูฬวํสํ ทีปวํสํ ถูปวํสํ โพธิวํสํ ธาตุวํ สญฺจ สีหฬทีปวาสิโน เถราฯ ทาฐาธาตุวํสํ ปน ธมฺมกิตฺติตฺเถโร อกาสิฯ เอเต จ ปาฬิมุตฺตกวเสน วุตฺตตฺตา คนฺถนฺตราติ วุจฺจนฺติฯ

อิจฺเจวํ พุทฺธโฆสาทโย เถร วรา ยถาพลํ ยถาสตฺติํ ปริยตฺติํ สาสนํ อุปตฺถมฺเภตฺวา พหูหิ มูเลหิ พหุหิสาขาหิ พหูหิ จ วิฏเปหิ อุปตฺถมฺภิยมาโน เวปุลฺลมา ปชฺชมาโน มหานิคฺโรธรุกฺโข วิย ถิรํ หุตฺวา จิรกาลํ ติฏฺฐตีติ เวทิตพฺพํฯ

อิทํ สีหฬทีเป โปตฺถการุฬฺหโต ปจฺฉา สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ

เอเตปิ จ มหาเถโร, ยถาสตฺติํ ยถาพลํ;

อฏฺฐกถาทโย กตฺวา, มจฺจุมุขํ อุปาคมุํฯ

เสยฺยถาปิ จ โลกสฺมิํ, โอภาสิตฺวาน จนฺทิมา;

อาวหิตฺวาน สตฺตานํ, หิตํ อตฺถํว คจฺฉติฯ

เอวเมว มหาเถรา, ญาโณภาเสหิ ภาสิย;

อาวหิตฺวาน สตฺตานํ, หิตํ อตฺถํว คจฺฉติฯ

อิติ สาสนวํเส สีหฬทีปิกสาสนวํสกถามคฺโค

นาม ทุติโย ปริจฺเฉโทฯ

3. สุวณฺณภูมิสาสนวํสกถามคฺโค

[3] อิทานิ ยถาฐปิตมาติกาวเสน สุวณฺณภูมิ รฏฺเฐ สาสนวํสกถามคฺคสฺส วตฺถุํ โอกาโส อนุปฺปตฺโถ, ตสฺมา สุวณฺณภูมิรฏฺฐสาสนวํสกถามคฺคํ อารภิสฺสามิฯ

ตตฺถ สุวณฺณภูมีติ ตีสุ รามญฺญรฏฺเฐสุ เอกสฺส นามํฯ ตีณิหิ รามญฺญรฏฺฐานิ โหนฺติ หํสาวตีมุตฺติมสุวณฺณภูมิวเสน เอกเทเสน สพฺพมฺปิ รามญฺญรฏฺฐํ คเหตพฺพํฯ ตตฺถ ปน อุกฺกลาปชนปเท ตปุสฺสภลฺลิเก อาทิํ กตฺวา ภควโต อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา สตฺตสตฺตาเหสุ อติกฺกนฺเตสุเยว อาสาฬฺหิมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปญฺจมทิวสโต ปฏฺฐาย รามญฺญรฏฺเฐ สาสนํ ปติฏฺฐติฯ

อิทํ รามญฺญรฏฺเฐ ปฐมํ สาสนสฺส ปติฏฺฐานํฯ